برچسب: تصمیم‌گیرندگان

شاید در کشور ما عجیب نباشد، ولی به طور کلی بسیار عجیب است که چند نفر به خود اجازه دهند که توی اطاق دربسته‌ای بنشینند و راجع به ساختن بنائی که با احساسات و پول همه‌ی مردم بستگی دارد، تصمیم بگیرند و نقشه‌ی اجرای آن را به هرکس دلشان خواست واگذارند و پول آن را به هر طور دلشان خواست جمع‌آورند و خلاصه هر چه عشقشان کشید همان کنند.

کاری چون بنای {آرامگاه} خیام، علاوه بر جنبه‌ی مادی همان گونه که اشاره شد، با احساسات مردم سر و کار دارد و فرق است میان آن و اموری چون ساختن پل و راه، که اگر هم درست از کار در نیامد، تنها زیان مالی داشته باشد. بنابراین حق است که برای این گونه امور همه‌ی احتیاط‌ها صورت گیرد؛ طرح بنا بین مهندسان ایرانی (و حتی خارجی) به مسابقه گذارده شود و آنهایی که مورد قبول داوران صاحب صلاحیت واقع شد انتشار یابد و در معرض قضاوت اشخاص صاحب نظر قرار گیرد، حتی ماکت طرح‌های ممتاز بنمایش نهاده شود و آنگاه نقشه‌ی نهایی با توجه به همه‌ی این مقدمات انتخاب گردد.

درباره {بنای آرامگاه} خیام دیگر کار از کار گذشته است؛ و اگر این چند نکته تذکار داده شد به قصد این استدعا بود که بعد از این متصدیان امر مسائل مربوط به روح و تمدن کشور را کمی خطیرتر از اقدامات عمرانی روزمره (بدانگونه که در این سال‌ها دیدیم) بشمارند. (در مقاله‌ی «آرامگاه خیام»، منتشر شده در نشریه‌ی یغما، ش ۱۷۷، سال ۱۳۴۲)

وقتی دربارهٔ ایده‌های شاعرانه با مردم حرف بزنی آنها می‌ترسند. دارم دربارهٔ کارفرماها و تصمیم‌گیران صحبت می‌کنم. آنها تردید را نیز دوست ندارند. اما شما {در مقام معمار} باید تردیدهایی داشته باشید. اگر هیچ تردیدی ندارید احمق هستید.

آن زمان که اینجا پایانهٔ شمارهٔ یک و دیگر پروژه‌ها را به پایان رساندم می‌خواستم تجربیاتم را ادامه دهم، از همین رو به یاد می‌آورم که داشتم با یک کارفرما در خاورمیانه صحبت می‌کردم و تردیدهایم را با گفتن این جمله بیان می‌کردم که: «می‌توانیم این کار را از این طریق یا آن طریق انجام دهیم، اما کاملاً مطمئن نیستم…» و چیز بعدی که می‌دانم این است که قراردادمان فسخ شد.

شما ممکن است تردیدهایی داشته باشید، اما شاید خردمندانه‌تر این باشد که آنها را برای خودتان نگه دارید. [می‌خندد] تردیدها را باید همچون راز خود نگه دارید. فقط زمانی باید {از تردیدهایتان} بگویید که به راه حلی رسیده باشید. به یک معنا، وقتی شما طرح خودتان را شرح می‌دهید همیشه دروغ می‌گویید. (در گفت‌وگو با Vladimir Belogolovsky، منتشر شده در وب‌سایت archdaily، سال ۲۰۱۷)

میان تصمیم‌گیرندگان در ژاپن این احساس مشترک وجود دارد که به ایده‌های تازه راجع به فضاهای عمومی نیازی نداریم و همین انواع ساختمان‌های عمومی‌ای که در حال حاضر داریم کافی است.

این مشکلی بزرگ است. مخصوصاً به این خاطر که حکومت تصور کاملاً متفاوتی دارد از این که یک بنای عمومی چگونه باید باشد، کاملاً متفاوت با کسانی که می‌خواهند در واقع از آن استفاده کنند.

مقامات حکومتی تمایل دارند که بخواهند از طراحی به نحوی برای کنترل مردم بهره ببرند. اما کنترل مردمی که می‌خواهند از یک فضا لذت ببرند رویکردی مثبت برای طراحی و برنامه‌ریزی شهر نیست. (در گفتگو با Kim Megson، منتشر شده در مجلهٔ CLAD، ش ۴، سال ۲۰۱۸)

با یک نگاه تاریخی این مرحله از معماری ایران را می‌توان با دورهٔ بعد از جنگ جهانی دوم اروپا مقایسه کرد. دوره‌ای است که نیاز کمّی و عجله در ساختمان مشخصهٔ اصلی آن است. اگر با این دید واقع‌بینانه به فعالیت‌های ساختمانی پانزده سال اخیر نگاه کنیم، نظرمان منصفانه خواهد بود. اما خوشم می‌آید که باز هم با تمام مضیقه‌ها هرجا فرصت بوده، برخی معماران ایرانی نمکی به کار افزوده‌اند. برای بازدیدکننده‌ای مثل من گشت و گذار در تهران یا اصفهان جالب است. اینکه اینجا و آنجا شاهد احیای صنایعی مثل گچ‌بری یا آینه‌کاری و اشاره‌هایی به مُثُل معماری گذشتهٔ ایران باشد.

اما واضح است که باید مسیر اصلی معماری در ایران واقعاً تکانی بخورد. نمی‌توان تا ابد با تکیه به ایدئولوژی‌های فرسودهٔ اول قرن {بیستم}، مثلاً کارکردگرایی، دیوار ساخت و سپس دیوارها را بزک کرد. امروز بعد از آنکه در ایران از نظر کمّی به ناچار با سرعت زیادی ساختمان شده است، باید به خودمان بگوییم که دیگر موقع آن رسیده که معماری ما از دور باطل جهان سومی بیرون بیاید.

منظورم را دقیق بگویم؛ ما هیچ اجباری نداریم که همیشه با ده سال تأخیر تجربه‌های جهان غرب را تکرار کنیم. اگر تصمیم‌گیرندگان که بودجه‌ها را در اختیار دارند به معمارانی مراجعه کنند که حیطهٔ عملشان فرهنگی هنری باشد و نه وراجی ایدئولوژیک، اگر از معمار کار خودش را بخواهند و زیبایی و زندگی در رأس تقاضا باشد، نه طومار گزارش‌ها و نوشته‌های عبث، آن‌وقت معماران ایرانی مجبور خواهند بود که به خود بیایند و به کار اصلی معماری بپردازند. (در گفتگوی با فریار جواهریان، منتشر شده در مجلهٔ آبادی، ش ۱۵، سال ۱۳۷۳)