[et_pb_section fb_built=”1″ custom_padding_last_edited=”on|desktop” _builder_version=”3.22″ background_color=”#ffde00″ custom_padding_tablet=”50px|0|50px|0″ custom_padding_phone=”” transparent_background=”off” padding_mobile=”off” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_row padding_mobile=”off” column_padding_mobile=”on” _builder_version=”3.25″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” custom_padding__hover=”|||”][et_pb_post_title meta=”off” _builder_version=”3.0.87″ title_font_size=”26″ title_line_height=”1.3em” title_all_caps=”off” meta_font_size=”10″ background_color=”rgba(255,255,255,0)” parallax=”on” parallax_method=”off” text_orientation=”center” parallax_effect=”on” module_bg_color=”rgba(255,255,255,0)” use_border_color=”off” border_color=”#ffffff” border_style=”solid”]
[/et_pb_post_title][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section][et_pb_section fb_built=”1″ fullwidth=”on” custom_padding_last_edited=”on|desktop” _builder_version=”3.22″ background_color=”#222222″ custom_padding=”0px|0px|0px|0px” custom_padding_tablet=”50px|0|50px|0″ custom_padding_phone=”” transparent_background=”off” padding_mobile=”off” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_fullwidth_header title=”محمد صادق نجفزاده” text_orientation=”center” content_max_width=”none” _builder_version=”4.2.2″ title_font_size=”19px” background_color=”rgba(255, 255, 255, 0)” vertical_offset_tablet=”0″ horizontal_offset_tablet=”0″ z_index_tablet=”0″ title_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” title_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” title_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” content_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” content_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” content_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” subhead_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” subhead_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” subhead_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” content_link_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” content_link_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” content_link_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” content_ul_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” content_ul_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” content_ul_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” content_ol_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” content_ol_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” content_ol_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” content_quote_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” content_quote_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” content_quote_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” button_one_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” button_one_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” button_one_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” button_two_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” button_two_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” button_two_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” box_shadow_horizontal_tablet=”0px” box_shadow_vertical_tablet=”0px” box_shadow_blur_tablet=”40px” box_shadow_spread_tablet=”0px” box_shadow_horizontal_image_tablet=”0px” box_shadow_vertical_image_tablet=”0px” box_shadow_blur_image_tablet=”40px” box_shadow_spread_image_tablet=”0px” box_shadow_horizontal_button_one_tablet=”0px” box_shadow_vertical_button_one_tablet=”0px” box_shadow_blur_button_one_tablet=”40px” box_shadow_spread_button_one_tablet=”0px” box_shadow_horizontal_button_two_tablet=”0px” box_shadow_vertical_button_two_tablet=”0px” box_shadow_blur_button_two_tablet=”40px” box_shadow_spread_button_two_tablet=”0px” text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” button_one_letter_spacing_hover=”0″ button_two_letter_spacing_hover=”0″ button_one_text_size__hover_enabled=”off” button_two_text_size__hover_enabled=”off” button_one_text_color__hover_enabled=”off” button_two_text_color__hover_enabled=”off” button_one_border_width__hover_enabled=”off” button_two_border_width__hover_enabled=”off” button_one_border_color__hover_enabled=”off” button_two_border_color__hover_enabled=”off” button_one_border_radius__hover_enabled=”off” button_two_border_radius__hover_enabled=”off” button_one_letter_spacing__hover_enabled=”on” button_one_letter_spacing__hover=”0″ button_two_letter_spacing__hover_enabled=”on” button_two_letter_spacing__hover=”0″ button_one_bg_color__hover_enabled=”off” button_two_bg_color__hover_enabled=”off”][/et_pb_fullwidth_header][/et_pb_section][et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”4.2.2″ background_color=”#d1d1d1″][et_pb_row padding_mobile=”off” column_padding_mobile=”on” _builder_version=”3.25″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” custom_padding=”0px||0px|” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” custom_padding__hover=”|||”][et_pb_text _builder_version=”4.2.2″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” vertical_offset_tablet=”0″ horizontal_offset_tablet=”0″ text_orientation=”right” z_index_tablet=”0″ text_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” text_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” text_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” link_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” link_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” link_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” ul_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” ul_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” ul_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” ol_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” ol_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” ol_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” quote_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” quote_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” quote_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_2_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_2_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_2_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_3_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_3_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_3_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_4_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_4_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_4_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_5_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_5_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_5_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_6_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_6_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_6_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” box_shadow_horizontal_tablet=”0px” box_shadow_vertical_tablet=”0px” box_shadow_blur_tablet=”40px” box_shadow_spread_tablet=”0px” use_border_color=”off” border_color=”#ffffff” border_style=”solid”]
توضیح گفتار معمار
چند روز پیش مقالهای راجع به وضعیت نگهداری بناهای تاریخی ناحیهٔ خراسان منتشر کردیم. (آن مقاله را میتوانید در اینجا بخوانید) در ادامه و تکمیل همان بحث و از منظری تازه، محمد صادق نجفزاده در مقالهای به موضوع گردشگری فرهنگی در این سرزمین پرداخته است.
[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section][et_pb_section fb_built=”1″ _builder_version=”3.22″][et_pb_row padding_mobile=”off” column_padding_mobile=”on” _builder_version=”3.25″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” custom_padding=”0px||0px|” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” custom_padding__hover=”|||”][et_pb_text _builder_version=”4.2.2″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” vertical_offset_tablet=”0″ horizontal_offset_tablet=”0″ text_orientation=”right” hover_enabled=”0″ z_index_tablet=”0″ text_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” text_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” text_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” link_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” link_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” link_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” ul_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” ul_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” ul_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” ol_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” ol_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” ol_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” quote_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” quote_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” quote_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_2_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_2_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_2_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_3_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_3_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_3_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_4_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_4_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_4_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_5_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_5_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_5_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” header_6_text_shadow_horizontal_length_tablet=”0px” header_6_text_shadow_vertical_length_tablet=”0px” header_6_text_shadow_blur_strength_tablet=”1px” box_shadow_horizontal_tablet=”0px” box_shadow_vertical_tablet=”0px” box_shadow_blur_tablet=”40px” box_shadow_spread_tablet=”0px” use_border_color=”off” border_color=”#ffffff” border_style=”solid”]
خراسان در گذشته به سرزمین وسیع در شرق فلات ایران اطلاق میشد. این سرزمین از سمت غرب به کویر لوت میرسید و از شرق تا کوههای هند ادامه داشت. تمام بلاد ماوراءالنهر شامل خراسان میشدند. خراسان بزرگ شامل چهار بخش نیشابور، مرو، هرات، بلخ بود که امروزه میان چهار کشور ایران، افغانستان، ترکمنستان و افغانستان تقسیم شده است. از سرزمین خراسان بزرگ فقط بخش نیشابور آن در قلمرو ایران امروزی قرار گرفته است. این بخش تقریباً شامل خراسان شمالی و رضوی میشود. استان خراسان جنوبی نیز منطبق با ایالت قهستان قدیم بوده است. ایالت قهستان قدیم اگر چه از نظر اداری و سیاسی مثل ایالت سیستان جزو خراسان بزرگ محسوب میشد؛ ولی جغرافینویسان قدیم از آن به عنوان یک واحد جغرافیایی مستقل و متمایز از خراسان سخن گفتهاند.
خراسان قدیم و ایالتهای همجوار آن یعنی سیستان و قهستان یکی از مراکز عمدهٔ سکونت و فعالیت در شرق ایران بود. ردپای این سرزمین در سراسر تاریخ ایران در دورهٔ پیش از اسلام و اسلامی دیده میشود. خراسان از کانونهای اصلی ارتباطی با همسایگان خود در شرق فلات ایران (هندوستان و چین) و شمال شرقی ایران (آسیای میانه، ماوراءالنهر و روسیه) در طول تاریخ بود. صورت واژهی «خراسان»، خور آسان بوده است؛ که از دو کلمه خور به معنای خورشید و آسان به معنای ظاهر شدن تشکیل شده است. ایرانیان باستان به سرزمینهای شرق که جایگاه طلوع خورشید بوده است خورآسان یا سرزمین خورشید میگفتند. این سرزمین چون در شرقیترین بخش ایران قرار داشته است و خورشید زودتر از سایر نقاط در آن طلوع میکرده این نام را به خود گرفته است؛ و به معنی محل برآمدن خورشید یا جایی که از آن خورشید طلوع میکند، میباشد.
خوشا جایا بر و بوم خراسان/ درو باش و جهان را می خور آسان
زبان پهلوی هر کام شناسد/ خواسان آن بود کز وی خور آسد
(فخرالدین اسعد گرگانی)
خراسانی که امروز ما میشناسیم خراسانی کوچک است؛ اما از نظر آثار معماری و فرهنگ بسیار غنی است. خراسان رضوی از نوزده شهرستان تشکیل شده است. مهمترین شهرستان این استان مشهد است؛ که هدف اصلی گردشگران در استان است. نیشابور نیز به واسطهٔ مزار عطار و خیام مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. نیشابور بعد از مشهد اصلیترین شهر توریستی خراسان است. البته این توجه تا حدودی مدیون محل قرارگیری این شهر بر سر جاده تهران- مشهد نیز هست. بیشتر ظرفیت گردشگری در خراسان به گردشگری مذهبی اختصاص یافته است؛ و گردشگری فرهنگی آنچنان در استان مورد توجه قرار نگرفته است. بسیاری از آثار فرهنگی مورد بیتوجهی قرار گرفتهاند. اکثر آثار تاریخی استان بهدرستی معرفی نشدهاند و فقط چند اثر خاص در مشهد و نیشابور و کلات مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. در استان خراسان میزان توسعهٔ گردشگری فرهنگی به نسبت گردشگری مذهبی بسیار ناچیز است.
عدم توسعهٔ گردشگری فرهنگی در استان دلایل مختلفی دارد. یکی از این دلایل مهم فاصلهٔ جغرافیایی میراث فرهنگی و نبود زیرساختهای مناسب است. یکی از بناهای مهم تاریخ معماری ایران کاروانسرای رباط شرف است. این کاروانسرا به عنوان موزهٔ آجرکاری ایران شناخته میشود. این بنا از نظر زیبایی و شکوه در سرزمین کنونی ایران نادر است. بسیاری از هنر دوستان و عاشقان معماری بازدید از این بنا را جزو آرزوهای خود میدانند. رباط شرف در فاصله ۱۳۰ کیلومتری مشهد و ۴۵ کیلومتری سرخس در میان کوههای هزار مسجد قرار دارد. با یک حساب ساده فقط برای بازدید از این بنا یک روز کامل زمان لازم است. هیچ تور گردشگری خاصی برای بازدید از این بنای زیبا وجود ندارد. همچنین جاده مشهد-سرخس یک جاده کوهستانی و ترانزیتی است که آنچنان هم ایمن نیست. همچنین امکانات زیررفاهی کمی در این مسیر وجود دارد. این بنا با توجه به اهمیتی که دارد به خوبی نگهداری میشود؛ اما آنچنان هم مورد توجه قرار نگرفته است. رباط شرف یک کاروانسرای تاریخی است که تاریخ ساخت آن به قرن ششم بازمیگردد. این کاروانسرا جزو آخرین منزلها به شهر تاریخی مرو بوده است؛ و شاید به همین دلیل این گونه فاخر ساخته شده است. رباط شرف امروزه علاوه بر این که نشان دهندهٔ عظمت هنر ایرانی است با حضور در صحن آن به خوبی حس حضور در یک کاروانسرای قرن ششمی را میتوانید تجربه کنید. بنایی در میان کوههای بلند که هیچ آبادی و زندگی شهری تا دور دستها در افق چشم شما وجود ندارد. رباط شرف علاوه بر کالبد زندگی اصیل خود را نیز حفظ کرده است.
خراسان همیشه صحنهٔ زندگی شیعیان و اهل تسنن بوده است. این سرزمین در ادواری محل حکومتهای سنی مذهب بوده است و برخی از ادوار توسط دوستداران اهلالبیت اداره شده است. همچنین خراسان محل زندگی عارفان بزرگی همچون ابوسعید ابوالخیر، مولانا زینالدین ابوبکر تایبادی، قطبالدین حیدر، احمد ابن ابوالحسن جامی و بسیار از بزرگان دیگر بوده است. مزار ابوبکر تایبادی در تایباد و مزار قطبالدین حیدر در تربت حیدریه و مزار شیخ احمد جام از عارفان نامی دوران سلجوقی در شهر تربت جام قرار دارد. تربت جام از شهرستانهای مهم خراسان به حساب میآید که محل زندگی مردان سنیمذهب و شیعیمذهب است. مزار احمد جام شاخصترین بنای معماری این شهر است که در سال ۱۳۱۰ به عنوان یک از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است؛ همچنین این بنا در انتظار ثبت جهانی است.
درآمد صنعت گردشگری امروز فرصت جدیدی برای زنده نگهداشتن میراث فرهنگی است. اما این صنعت آسیبهای فراوانی به میراث فرهنگی وارد کرده است. بسیاری از بناها از ماهیت اصلی خود خارج شدهاند و کاربریهای ناموزون به خود گرفتهاند؛ همچنین بسیاری از فرهنگهای روستایی مانند ابیانه برای کسب درآمدی بیشتر اصالت خود را از دست دادهاند. برخی بناها برای جذب گردشگر بیشتر به رستوران یا هتل تبدیل شدهاند؛ یا مانند آرامگاه شاه نعمتالله ولی در کرمان هر گوشه آن تبدیل به فروشگاه صنایع دستی و رستوران شده است. در بسیاری از اماکن مذهبی دیگر نیز بنا مورد اجحافهای بدتری قرار گرفته است بسیاری از بقاء متبرکه که جزو آثار فاخر تاریخ معماری ایران هستند اصالت بنا فدای عملکرد مذهبی آن شده است. بنای بسیاری از امامزادگان و حرمهای اهلالبیت با وجود اهمیت تاریخی آنها برای استفاده بهتر زائرین مورد تغییرات اساسی و ساختوسازهای نامتوازن شده است. حرم امام رضا (ع) و حرم حضرت معصومه نیز با وجود آن که اصالت نسبی بنا حفظ شده است اما بافت شهری اطراف خود را به کلی از دست دادهاند؛ و بافتی نامناسب جایگزین آن شده است. اما خوشبختانه در مزار شیخ احمد جامی و مولانا ابوبکر تایبادی بنا به خوبی اصالت خود را حفظ کرده است.
مزار شیخ احمد جام شامل چندین بنای تاریخی است که هر کدام در قرنهای مختلف ساخته شده است. ایوان، گنبدخانه، مسجد عتیق، مسجد کرمانی، گنبد سفید، سراچه و گنبد فیروزشاهی بخشیهایی از این بناهای تاریخی است. مسجد جامع شهر هم همین جاست؛ جایی که در آن نماز جمعه و جماعت برگزار میشود. هر روز هفته بویژه روزهای جمعه انبوهی از نمازگزاران به مسجد جامع میآیند تا فریضه دینیشان را به جا بیاورند. تولیت مزار شیخ احمد جام بر اساس وقفنامه «رضیالدین احمد» فرزند «شهابالدین اسماعیل»، نوهٔ شیخ، برعهدهٔ فرزندان و فرزندان فرزندان شیخ است. این مقام البته فقط مقام تولیتگری نیست، بلکه مقام قاضی شرع و امامت جمعه و جماعت هم هست. برای همین هم از تولیت مزار شیخ احمد جام با عنوان «حاجی قاضی» یاد میشود. در تمام تاریخ ۸۰۰ ساله این مجموعه تاریخی همین ساز و کار اجرا شده است. «محمد صدیق جامی الاحمدی» از نوادگان شیخ امروز کلیددار مجموعه است. تمام مجموعه زیر نظر ایشان اداره میشود.
در مجموعه مزار شیخ احمد جام علاوه بر آن که سنت کهن اداره بنا محفوظ است؛ کالبد بنا با دقت و عشقی فراوان نگهداری میشود. خادمان و بازدیدکنندگان این بنای شکوهمند با علاقهای که به شیخ دارند حافظ یکیک آجرهای بنا هستند. همچنین خادمان بنا به خصوص آقای جامی با شوقی خاص و داستانهایی زیبا از بنا و شخص شیخ در بازدید و معرفی بنا شما را همراهی میکنند. در مزار احمد جام هیچگاه حفظ بنا به اولویت دوم تبدیل نشده است. بنای مزار عظمت شیخ را نشان میدهد و جایگاه بالای شیخ در میان اهالی تربت جام احترام و موقعیت خاص به بنا داده است. در مزار احمد جام نه مدرسه تاریخی بنا به هتل تبدیل شده است و نه هیچ یک از غرفههای بنا به فروشگاه و رستوران تبدیل شده است. حتی مدرسهٔ تاریخی علوم دینی مزار شیخ احمد جامی میزبان قرآنپژوهان و طلاب تربت جامی است. بنای مزار همچنان رنگ و بوی شیخ را در خود حفظ کرده است.
یکی دیگر از بناهای مهم خراسان مدرسهٔ غیاثیهٔ خرگرد است. مدرسهٔ غیاثیه در کنار روستایی کوچک خرگرد در نزدیکی شهر خواف قرار گرفته است. این مدرسه جزو باشکوهترین و مهمترین مدرسههای زمان تیموریان است. در مورد چرایی قرار گیری این مدرسه فاخر در کنار شهر تاریخی خرگرد صحبتهایی شده است؛ اما این اتفاق در تاریخ مدرسهسازی ایران شایع نبوده است. مدرسه خرگرد دارای تزئینات خاصی است. دیدن تزئینات و معماری شکوهمند غیاثیه را در هر بنایی نمیتوان این چنین تجربه کرد. مسجد جامع شهر خواف در کنار مسجد جامع سنگان، گناباد و فردوس جزو مسجد جامعهای تاریخی و مهم استان خراسان است. مسجد جامع خواف متعلق به دوران تیموریان است. در کنار ایوان و صحن مسجد جامع خواف چند بنای جدید برای مجموعه دارالحفظ حوزهٔ علمیهٔ احناف خواف ساخته شده است. دارالحفظ حوزهٔ علمیهٔ احناف خواف در سال ۱۳۶۷ تاسیس و از سال ۱۳۷۰ تا به اکنون مسئولیت آن به حافظ عبدالرئوف رمضانی که قاری روشندل است سپرده شده است. این مرکز قرآنی با حدود دویست طلبه به صورت شبانهروزی مشغول فعالیت است. حافظان این مرکز قرآنی بیشتر از استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی هستند و بعضاً از استانهای تهران، گلستان، سمنان و اصفهان نیز متقاضی داشته است. مجموعه دارالحفظ خواف به گفته حافظ عبدالرئوف مهمترین مرکز حفظ قرآن در شمال شرق کشور است. آنچه جالب است این منطقه دور افتاده در نقشه ایران هنوز هم محلی برای حضور مراکز بزرگ تعلیم علوم دینی است.
خراسان دارای تمدنی بزرگ است. هر گوشه از این سرزمین با تمام دشتها و کوههایش منطقهٔ ویژهای است. جغرافیای خراسان بزرگ نیز جغرافیای ویژهای است. این سرزمین، با چهرهای خشن، در میان کوههای تنهای خود دامان خود را برای آبادیهای تک مانده گشوده است. تعداد آبادیها در خراسان بسیار زیاد است. این آبادیها در طول تاریخ محل حضور بزرگان ادب و عرفان بوده است. اما فاصلهٔ جغرافیایی این سکونتگاههای تاریخی باعث شده است صنعت گردشگری فرهنگی بر خلاف گردشگری مذهبی در استان آنچنان پیشرفت نکند. این عقبماندگی تعداد زیادی از بناهای تاریخی خراسان را موجب بیمهری و نابودی قرار داده است. اما به برخی از بناها توجه خوبی شده است. دور ماندن این بناها از چشم طمعکار صنعت گردشگری باعث دستنخورده ماندن آنها شده است. بسیاری از این بناها علاوه بر آن که اصالت کالبد خود را حفظ کردهاند توانستهاند داستان زندگی خود را نیز حفظ کنند. این اتفاق باعث شده است خراسان امروز جلوهای مختص به خود را در فرهنگ ایرانی و گردشگری فرهنگی داشته باشد.
[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section][et_pb_section fb_built=”1″ custom_padding_last_edited=”on|desktop” admin_label=”Section” _builder_version=”3.22″ background_color=”#ffffff” custom_padding=”0px|0px|0px|0px” custom_padding_tablet=”50px|0|50px|0″ custom_padding_phone=”” transparent_background=”off” padding_mobile=”off” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on” global_module=”4602″][et_pb_row padding_mobile=”off” column_padding_mobile=”on” _builder_version=”3.25″ background_size=”initial” background_position=”top_left” background_repeat=”repeat” make_fullwidth=”off” use_custom_width=”off” width_unit=”on”][et_pb_column type=”4_4″ _builder_version=”3.25″ custom_padding=”|||” custom_padding__hover=”|||”][et_pb_code]
[/et_pb_code][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]
