{جالبترین چیزی که از معمار بودنم آموختهام} این است که هر معماریای معماری نیست. در واقع آنچه بیش از هر چیز دیگر یاد گرفتهام این است که «معماری» با ساختمانسازی صرف کاملاً متفاوت است و متأسفانه این دومی به شکلی جهانی بر محیطهای ساختهشدهٔ ما حکمفرماست.
معماری خود از خیزش گستردهٔ کارفرمایان روشنفکر و آگاه، کار طراحانهٔ خطرپذیر، و در نظر داشتن غنای فرهنگی و کار در زمینهٔ تاریخ و اتخاذ تصمیمهای رادیکال پدید میآید. (در گفتوگوی منتشر شده در مجلهٔ Design Scene، شمارهٔ ۲۵، سال ۲۰۱۸)
انسان اشرف مخلوقات خدا و خلیفة الله است، بنابراین آثاری که ارائه میکند هم نشان از این ویژگیها باید داشته باشد. در خلقت خداوند، هندسه تعریف نشده است بلکه در آن موازنه و توازن معنا پیدا میکند. این ما انسانها هستیم که با هندسه، کارمان را زیر سوال میبریم. جرئت میخواهد تا یک معمار بگوید هنگامی که کار میکنم از تعادل خارج نمیشوم، بنابراین امروز در ساختمانسازی، بیشتر مهندسی صورت میگیرد نه معماری. در حقیقت ما معماری را کنترل میکنیم.
دانشکدههای ما به دانشجویان معماری ما باید مقام انسان را تدریس کنند اما کار برعکس است، همه بر شکلگرایی تأکید دارند. نتیجهٔ کار هم ساختمانهای عجیب و غریب است. اشکال عجیب و غریبی که ما معمارها در میآوریم بعد از مدتی دل را میزند. وقتی ما عدم تعادل در کار ایجاد میکنیم فرمهای ما از حیز انتفاع ساقط میشوند. ما ایرانیها در ابداعات فرمهای معماری تکنولوژی بالایی داشتهایم. نمونهاش گنبد سلطانیه که ایتالیاییها برای ساخت کلیسا از آن اقتباس کردند. متاسفانه فرمگرایی به دانشجویان ما تدریس میشود و به درون و مقام انسان که باید در آن بنا زندگی کند، بیتوجهی میشود.
{…} من معتقدم که ما باید نحوهٔ تفکر فضاهای گذشته را در خانهها و محیطهای عمومیمان پیاده کنیم. به دانشجویان ما یاد میدهند که معماری انسانمحور را فقط نقاشی کنند اما اجرایی کردن آنها را یاد نمیدهند. در نتیجه آنها نقشهایی زیبا و خیالی طرح میکنند اما هیچگاه قابل اجرا نیست. وقتی هم از او دربارهٔ فلسفه طرحش میپرسی، چیزی برای پاسخ دادن ندارد چه رسد به کسی که میخواهد درباره آن قضاوت کند. فراموش نکنیم که همه ظرایف و نیازهای انسانی ما در معماری ایرانی، تعریف و جایگاه دارد و ما امروز باید با توجه به حوائجمان، به این تعاریف توجه بیشتری کنیم و آنها را به عرصه عمل بیاوریم. (در گفتگو با نورالدین آقاکوچک، منتشر شده در روزنامهٔ ایران، سال ۱۳۹۰)
من فکر میکنم ما در ایران باید توسط وزارت علوم چارچوب کلی تعریف کنیم و هر دانشکدهای بر اساس مقتضیات خاص خود سرفصلهای درسی را طراحی کند. زیرا ممکن است در شهرهایی اجرا مهم باشد اما تئوری کاربرد نداشته باشد. شاید ما در تهران و شهرهای بزرگ دیگر چند نظریهپرداز دانشگاهی نیاز داشته باشیم اما در شهرهایی که چندان بزرگ نیستند، معمارانی را نیاز داریم که ساختمانسازی کنند. این در حالی است که ما بسیاری از مواقع صرفا معماران نظریهپرداز تربیت میکنیم. به نظر من وزارت علوم باید بر اساس نیاز و اقتضائات هر منطقه، نیازهای درسی را طراحی کند. بر این اساس یک عده میتوانند وارد بخش اجرا شوند زیرا ما در این زمینه بسیار ضعیف هستیم. من معتقدم نمره ما در طراحی بیست، در اجرا پانزده و در استفاده از ساختمان هشت است. (در گفتگوی منتشر شده در وبسایت هنرآنلاین، سال ۱۳۹۷)
دایرةالمعارف مکگروهیل در درون جنبش مدرن نزدیک به بیست سبک را بر می شمرد که چندتایی با روایت مجدد گذشته، آن هم راویانی خلاق چون رایت و کوربوزیه معماری خود را خلق کردهاند و چندتایی بیشتر از گذشته فاصله گرفته و به دنبال «چیز دیگر» معماری خود را بنیان نهادهاند و برخی به کلی قدم در راه بیگذشته نهادهاند. بدین ترتیب در معماری معاصر مانند سایر دورانها، چند جریان معماری بهطور همزمان آرایش و پیرایش فضا را بر عهده گرفتهاند. جریانهایی که ضعیفتر شده و به حاشیه رفتهاند، معماری مبتنی بر سنت، معماری مبتنی بر تاریخ و معماری مبتنی بر بوم هستند و جریانهایی که از حیات بیشتری برخوردارند معماری مبتنی بر نوآوری میباشند که برخی از آنها نوآوری خود را با نوآوریهای گذشته آمیختهاند و برخی سعی در ارائهٔ نوآوری تام دارند. اما مهمترین پدیدهای که در جنبش معماری مدرن اتفاق افتاد و هماکنون از همهٔ جریانهای معماری در کشور ما قویتر است، ساختن بدون معماری است.
با حاکم شدن ساختمانسازی که عبارتست از ساختن بدون معماری، معماری مدرن نیز همانند همهٔ دستاوردهای گذشتهٔ معماری از صحنهٔ شهرها خارج شده و خیابان را سراسر ساختن بدون معماری فراگرفته است؛ تا آنجا که بحران چگونگی مدرن شدن و معاصر شدن شهرهای ما معماری مدرن نیست، معماری مبتنی بر سنت هم نیست. بحران ما در معماری معاصر ساختمانسازی است. (در مقالهای با عنوان «معماری معاصر، معماری مدرن، ساختمانسازی»، منتشر شده در مجلهٔ گفتگو، ش ۱۳، سال ۱۳۷۵)
عامل اقتصاد یکی از مهمترین پارامترهای تاثیر گذار بر معماری معاصر ایران و سایر کشورهای جهان است. با توجه به اینکه حجم عمدهای از ساخت و سازها، به ساختمانهای مسکونی، اداری کوچک و… اختصاص دارد و در ساخت این نوع ساختمانها اقتصاد پروژه و هزینهٔ ساخت، حرف اول را میزند، بنابراین در بسیاری از بناهای یاد شده، مسئلهٔ فرهنگ و هویت، در حوزهٔ طراحی خود به خود نادیده گرفته میشود؛ اما در ساختمانهای عمومی و دولتی چنین نیست، فقدان اندیشه و تفکر لازم در کارفرمایان ما و گاه در قشری از مردم، باعث میشود معماری توسعه پیدا نکند. در بناهای بزرگ، شاهد سرمایهگذاریهای کلانی هستیم که با عدم اشراف کافی از طرف طراح و مسئلهٔ اهمیت پروژه، کاری متوسط یا احتمالاً ضعیف اجرا میشود. در ایران هنوز تفاوت هنر معماری و ساختمانسازی شفاف نشده و بسیاری از ساختمانهای ما در نبود هنر معماری و از روی ژورنالهای غربی و به دست بساز و بفروشها ساخته میشوند. باید برای ضعف فرهنگ عمومی کشور در حوزهٔ هنر معماری فکری کرد تا آن طور که شایستهٔ این هنر است در گسترش آن کوشیده شود. (در گفتگو با افسانه شفیعی، منتشر شده در روزنامهٔ شرق، سال ۱۳۹۴)
باید سطح توقع خود را از معماری بالا ببریم چراکه میتواند نقش بسیار مهم ملی ایفا کند. به طور کل در آینده، کشور ما میتواند یکی از مهمترین مراجع معماری در دنیا باشد و دلیل آن متنوع بودن ترکیب جامعه است؛ در این جامعه تفکر و ایدئولوژی نقش مهمی دارد، مردم ما انسانهای بی توجهی نیستند و میتوان این توجه را در استقبال از اجلاسهای بینالمللی که در داخل کشور برگزار میشود مشاهده کرد. {…} اگرچه ساختمانسازی بسیار مهم و مفید است، ولی باید به عنوان یک هدف ثانویه {برای معماری} در نظر گرفته شود چراکه اصل معماری در تفکر ناب آن است. {…} در زمانهایی که ما رشد معماری داشتیم – دوره تیموری و صفوی – یعنی دوران ظهور معماری خاص ایرانی که امروز برای ما باعث افتخار شده و هویت خود را توسط آنها شناسایی میکنیم، زمانهایی است که معمار در آنها نقش مهمی داشته است. (در گزارش منتشر شده از نوزدهمین نشست بازآفرینی معماری ایرانی- اسلامی در وبگاه ایسنا، سال 1393)
به نظرم کلاً آموزش معماری در ایران طی 40 سال اخیر خیلی موفق نبوده چون نتوانسته موج و یا پایه قرص و محکمی را ایجاد کند. به طور کلی معماری ما که باید از معماری قبل انقلاب جلوتر میرفت، نه تنها جلوتر نرفته، بلکه کمی عقبتر نیز رفته است. {…} البته ممکن است در فنونی بهتر شده یا یک سری تکنولوژیها را وارد کرده باشیم، ولی به طور کلی معماری ما جلوتر نرفته است. شما اگر به یکی دو ساختمان دولتی که توسط معماران خوب طراحی میشود، توجه کنید، متوجه این امر میشوید. یعنی جایی که معماری باید ماندگارترین باشد، کیفیت معماری آنها در حد متوسط رو به پایین است. دلیلش این است که تمام اقتصاد ما به سمت ساختمانسازی آمده است و نه معماری. الان همه سعی میکنند ماکسیمم طبقاتی که میتوانند را در مناطق مسکونی بسازند که این ماکسیمم به محلات ما آسیب زده است. در دهه 60 و اوایل دهه 70، تهران یک شهر دو و نیم طبقهای بود ولی الان به یک شهر 5-6 طبقهای تبدیل شده است چون اجازه داده شده بناهای قدیمی خراب شوند و به جای آنها ساختمانهای چند طبقه ساخته شود. طبق یک مصوبه به نام “برج باغ” به همه اجازه داده شد برجهای بلند بسازند. به نظرم این مصوبه فکر شده نبود چون باید برای این کار مکانسنجی میشد. الان برجهای بلند کنار ساختمانهای کوتاه است و مشکلاتی را برای ساختمانهای کوتاه به وجود آورده است. عدهای برای اینکه ساخت و ساز بیشتری انجام بدهند، از معماری زیبا دست شستهاند. اینها برای زیبا شدن معماری ساختمان حتی حاضر نیستند از یک متر مربع آن بگذرند چون هر متر مربع برای آنها ارزش بالای اقتصادی دارد. در واقع زیبایی ساختمانها فدای مسائل مالی شده است. (در گفتگو با وبگاه هنرآنلاین، سال 1397)